درخت خرما با نام علمیPhoenix dactylifera L. گیاهی تک لپهای و از خانواده نخل (Palmae) می باشد. همچنین درخت خرما گیاهی دو پایه است به طوریکه گلهای نر و ماده آن روی پایه های جداگانه قرار می گیرند. نخل خرما قادر است تا 100 سال زندگی کند و ارتفاع آن به بیش از 24 متر می رسد. معمولا درختان با ارتفاع بیش از 20 متر به دلیل مشکلاتی که هنگام گرده افشانی و مدیریت شاخ و برگ آن ها وجود دارد (خطرات موجود برای کشاورزان هنگام کار در ارتفاع) بریده می شوند.
زندگی نخل خرما به پنج مرحله قابل تقسیم است:
- رشد پاجوش های چسبیده به نخل مادر(5 تا 8 سال)
- رشد پاجوش پیوند زده شده(4 تا 6 سال)
- شروع میوه دهی، افزایش عملکرد و همینطور تشکیل پاجوش (14 تا 20 سال)
- 4) رسیدن عملکرد به حداکثر اما بدون تشکیل پاجوش (30 تا 35 سال)
- کاهش عملکرد
برگ: برگ ها در جوانه هایی تشکیل می شوند که صعودی، حول نقطه رشد به صورت مارپیچی بالا می روند و در هر سال 10 تا 30 برگ را تشکیل می دهند.
عمر هر برگ به صورت میانگین 3 تا 7 سال می باشد که هر درخت با توجه به گونه های مختلف ممکن است بین 30 تا 140 برگ داشته باشد. در ابتدا برگ جوان در یک بافت غلاف به طول 20 سانتیمتر محصور شده است. بافت غلاف خشک شده و در نهایت بافت فیبری، معروف به الیاف نخل در پایه برگ باقی می ماند. طول برگ ها می تواند به 6 متر هم برسد. در شرایط طبیعی برگ ها بعد از اتمام عمر مفیدشان قبل از افتادن در اطراف تنه خشک شده و به سمت پایین خم می شوند. با این حال کشاورزان برگ های خشک شده را بر میدارند که دسترسی بهتری به تاج نخل داشته باشند و پس از برداشتن آن ها از پایه برگ ها به عنوان پله برای بالا رفتن از درخت استفاده می کنند.
برگچه: طول برگچه ها از 15 سانتیمتر تا یک متر و عرض آنها نیز از 6.5 سانتیمتر تا 1 متر می تواند متغیر باشد. تعداد کل برگچه ها بر روی هر ساقه ممکن است از 120 تا 240 عدد متغیر باشد. معمولا بخشی از برگچه ها در قسمت انتهایی دمبرگ رشد می کنند که جنس سخت و بسیار تیزی دارند و طول آنها به بیش از 20 سانتیمتر می رسد، به طوری که در دو طرف بیرونی دمبرگ قرار می گیرند و تعداد آن بین 10 تا 60 عدد می باشد. نخلداران معمولا جهت جلوگیری از آسیب و جراحات، این برگچه ها یا خارها را هرس میکنند.
تنه: تنه نخل خرما از ترکیبی از دسته های آوندی تشکیل شده که در محفظه ای از بافت یاخته ای نگهداری می شوند. در حاشیه بیرونی تنه در قسمتی که برگ از تنه جدا شده است تنه بسیار خشبی و زبر می باشد. همچنین قطر تنه در طول تنه و تا قسمت تاج یکسان می باشد و تغییری نمی کند.
ریشه: نخل خرما ریشه اصلی ندارد. در قسمت انتهایی تنه اشکالی تقریبا گلوله ای شکل منشعب شده که به صورت منفرد هستند. در منطقه ریشه 4 منطقه به شرح زیر قابل شناسایی می باشد:
منطقه اول: ریشه ها در قسمت انتهایی تنه شروع به جوانه زنی می کنند. آنها تا حدودی زمین گرایی منفی دارند به طوریکه فقط تا عمق 4/1 متری زمین نفوذ می کنند. همچنین وجود کیسه های بزرگ هوایی در بافت آنها نقش آنها را در سیستم تنفسی ریشه اثبات می کند.
منطقه 2: بیشترین پراکنش ریشه ای در این قسمت وجود دارد، به طوری که انشعابات فرعی گسترده ای در این قسمت با هدف جمع آوری مواد غذایی و رطوبت شکل گرفته است. این منطقه از کمی پایینتر از سطح زمین تا عمق 1 متری سطح زمین را شامل می شود.
منطقه 3: گسترش ریشه ها در منطقه سوم (حدودا عمق 1 تا 2 متری زمین) بستگی زیادی به در دسترس بودن مواد غذایی در لایه های بالاتر دارد، به عبارت دیگر در خاکهای فقیر ریشه های منطقه دوم به منطقه سوم نیز گسترش می یابند.
منطقه 4: در منطقه چهارم که شامل عمق 2 متری زیر سطح زمین می باشد، در صورتی که آب کافی در لایه های بالاتر در دسترس نباشد، ریشه ها در جستجوی آب میل به زمین گرایی شدیدی خواهند داشت.